Soms zijn psychiatrische klachten zo complex dat een cliënt een gevaar kan zijn voor zichzelf of voor anderen. In dat geval komt hij meestal – na inmenging van de rechter – bij de Kliniek Intensieve Zorg (KIZ) van GGZ Rivierduinen in Oegstgeest terecht. Daar staat een team van professionals klaar om zorg op maat te bieden. Zorg waarin cliënten weer het vertrouwen krijgen en het team zich maximaal inzet voor zorg met zo min mogelijk dwang. Evi Kulker en Liane Nijman, beiden bevlogen medewerkers van de KIZ, vertellen er graag over.

De KIZ biedt plek aan 36 cliënten. Sommige van hen verblijven daar al tien jaar. Anderen ‘slechts’ een paar maanden. Waar de doorlooptijd jaren geleden nog twee tot vijf jaar was, is dat nu gemiddeld een jaar. Evi Kulker, coördinerend verpleegkundige, wijdt dit aan de huidige aanpak van de kliniek. Evi: ‘Bij de KIZ is er geen maximale opnametermijn. Hierdoor hebben we de tijd om samen met cliënten te onderzoeken welke behandeling en begeleiding hen écht vooruithelpt. Als KIZ denken we ‘out of the box’ en durven we dingen uit te proberen. Bij onbegrepen gedrag bijvoorbeeld zoeken we naar alternatieven voor insluiting. Zo gaan we met een cliënt die heel boos is buiten een eind wandelen. Nadat hij daar even heeft kunnen uitrazen gaan we in gesprek over waarom hij boos is en bieden we handvatten hoe hier mee om te gaan. Je boos voelen mag, maar hoe dit te uiten is leerbaar.’

Gesloten afdeling

De KIZ is een gesloten afdeling waar de voordeur op slot zit. Dit betekent niet dat cliënten niet naar buiten mogen. Om te re-integreren in onze samenleving kijkt het team continu naar hoeveel vrijheid iemand aan kan. Van begeleid naar buiten tot soms helemaal zelfstandig naar de winkels gaan. Liane Nijman, manager algemene zaken: ‘We denken in kansen. Onze ervaring is dat wanneer we de cliënt eigen regie en eigen verantwoordelijkheid teruggeven, hij ons vaak positief verrast in zijn gedrag. Het team weegt hierbij voortdurend de veiligheidsrisico’s voor de cliënt en de samenleving af en monitort cliënten die de deur uit gaan actief.’

Cliënten met complexe problematiek

Cliënten van de KIZ zijn relatief jong. Eind twintig, begin dertig, met een paar uitschieters naar boven de zestig jaar. Het gaat om mensen met schizofrenie, stemmingsstoornissen, persoonlijkheidsproblematiek en/of trauma’s bij wie het leven hen op allerlei manieren heeft tegengezeten. Vaak zijn er ook drugs in het spel. De meeste cliënten komen via de Acute zorg van Rivierduinen binnen. Ook zijn er cliënten die een straf hebben uitgezeten maar die nog niet toe zijn aan een open woonvorm. De KIZ is dan een tussenstap om te kijken hoe iemand met zijn vrijheid omgaat. Liane: ‘Bij de aanmelding van nieuwe cliënten gaan we het traject onbevooroordeeld in waarbij we ons de vraag stellen: zien wij een behandelingsperspectief? Is het antwoord ‘ja’, dan gaan we het avontuur aan. In tegenstelling tot andere klinieken en centra voor intensieve zorg nemen wij de cliënt aan zonder een terugplaatsgarantie te eisen.’

Op zoek naar alternatieven

Bij de KIZ werken 42 professionals. Van zorgassistenten, verpleegkundigen, ervaringsdeskundigen en social workers, tot activiteitenbegeleiders, psychologen en psychiaters. Als team kijken zij gezamenlijk naar wat een cliënt nodig heeft. Maatwerk zonder dwang en drang, want daar staat het team voor. Evi: ‘Bij dwang begint het al met de manier waarop je iets zegt. Er zijn al zoveel ‘moetjes’ in de zorg: ‘je moet je medicijnen nemen’, of ‘je moet je douchen’. In plaats van het gevecht aan te gaan, kijken wij bij de KIZ – samen met de cliënt – naar alternatieven. Bij een cliënt die zijn medicijnen niet wil innemen willen wij weten waarom niet. Misschien krijgt hij er wel bijwerkingen van. Een ander middel met hetzelfde effect of een lagere dosering kan dan uitkomst bieden. Zo proberen we samen met de cliënt dingen uit.’

Hecht team met dezelfde mentaliteit

Werken bij de KIZ vereist een bepaalde mentaliteit van de medewerkers. Liane: ‘Al in het sollicitatieproces staan we hierbij stil en peilen we hoe iemand zal reageren in bepaalde situaties. Wordt er snel teruggevallen op interventies met dwang? Durft iemand van gebaande paden af te wijken? Sommige cliënten zorgen voor spanning bij de collega’s, bijvoorbeeld bij ontwrichtend gedrag. Binnen ons team hebben we hier veel aandacht voor door casuïstiek te bespreken, te leren van de ervaring van anderen en ruimte te bieden aan emoties.’

Samenwerking met de politie

Bij de KIZ merken ze dat de buitenwereld hun aanpak niet altijd begrijpt. Freya Strubbe, GGZ-coördinator bij Politie Leiden-Noord, beaamt dit: ‘Om te snappen dat cliënten gewoon op straat kunnen lopen terwijl ze opgenomen zijn, hadden wij inzicht nodig in hoe de KIZ werkt. Afgelopen jaren hebben wij daarom veel geïnvesteerd in de contacten met de KIZ. Inmiddels hebben we korte lijntjes en weten we elkaar goed en snel te vinden.’

Doordat er al meer dan honderd jaar klinieken in Oegstgeest zijn, zijn deze een onderdeel van de samenleving. Veel inwoners en ondernemers vinden het heel ‘normaal’ dat er mensen met psychiatrische problemen in hun dorp rondlopen. Ze zijn daarom ook veel toleranter naar cliënten van Rivierduinen. Freya: ‘Hierdoor hebben we in ons optreden richting cliënten ook wat meer ruimte om te kijken naar wat passend is. Kunnen we volstaan met een registratie of het maken van afspraken met de cliënt? Loopt het echter de spuigaten uit, dan stellen we duidelijke grenzen. Ook al zijn we als politie geen onderdeel van de behandeling, we kijken wel samen met de KIZ wat onze bijdrage kan zijn in een opvoedkundig kader. Bij strafbare feiten als geweld of diefstal treden wij altijd op, net als bij strafbare feiten in de kliniek.’

Gevaar voor zichzelf of de omgeving

Bij een groot deel van de cliënten van de KIZ heeft de rechter bepaald dat er verplichte behandeling in een kliniek nodig is omdat iemand een gevaar voor zichzelf of de omgeving is. Een cliënt die in de wijk met een fakkel staat te zwaaien, maar ook iemand die niet voor zichzelf kan zorgen en door onderliggende trauma’s zichzelf verwaarloost. Het doel van behandeling en begeleiding bij de KIZ is cliënten klaar te stomen om – begeleid door een wijkteam van Rivierduinen – terug te keren naar de eigen woning. Heeft men die niet maar is de cliënt wel klaar voor een meer open setting, dan verhuist deze vaak naar klinisch herstel of beschermd wonen van Rivierduinen waar 24 uurs begeleiding is. Mocht een cliënt terugvallen en is er intensieve begeleiding nodig, dan neemt de KIZ deze cliënt weer terug.

Bewogen Deuren Award 2024

GGz Breburg reikt jaarlijks de Bewogen Deuren Award uit aan een team of organisatie in de ggz die zich inzet voor het voorkomen en terugdringen van verplichte zorg en eenzame insluitingen. De Kliniek intensieve Zorg (KIZ) van Rivierduinen was in 2024 een van de genomineerden. Liane: ‘Ook al hebben we dan geen award gewonnen, we zijn enorm trots dat we genomineerd waren en blijven ons inzetten voor onze cliënten.’