Mensen met een angst- of depressieve stoornis vermijden vaak de situaties waar ze bang voor zijn. Ze gaan sociale situaties uit de weg, stappen niet meer in een bus of komen überhaupt niet meer buiten. En dat terwijl exposure juist de manier is om met angst te leren omgaan. Therapie in virtual reality (VR) kan dan uitkomst bieden. GGZ Rivierduinen gebruikt de techniek inmiddels al een aantal jaar met veel succes.

‘Het liefst bleef ik binnen’, weet Vincent (24) nog van een paar jaar geleden. ‘En áls ik dan buiten kwam, liep ik helemaal aan de zijkant van de straat – haast tegen de gebouwen aan. Met mijn hoofd naar beneden, want ik durfde niemand aan te kijken.’

Sociale vermijding was een van de klachten waarmee Vincent dealde tijdens een zware periode in zijn leven. Meerdere hulpverleningstrajecten had hij al doorlopen – van buddy’s op school tot reguliere psychotherapie – maar niets hielp hem van de klachten af. Uiteindelijk werd hij doorverwezen naar GGZ Rivierduinen, waar hij meedeed aan een wetenschappelijk onderzoek naar het effect van VR-therapie op mensen met paranoïde klachten en sociale vermijding. En die behandeling sloeg wél aan.

Hele behandeling in VR

GZ-psycholoog Miranda Geers begeleidde Vincent tijdens zijn traject. ‘We gebruikten VR in alle zestien therapiesessies. Tijdens een voorgesprek en aan het begin van elke sessie stemden we af met welke situaties we gingen oefenen. Daarna zette hij de VR-bril en koptelefoon op, en stapten we samen de virtuele wereld in. Ik zag op een scherm wat hij zag, en kon met hem praten via een headset. Zo oefenden we met omgevingen die Vincent was gaan vermijden. Bijvoorbeeld een drukke winkelstraat, waar ik hem stimuleerde om meer in het midden te lopen en mensen aan te kijken. Aan het eind van de sessie bespraken we zijn ervaringen.’

Exposure in je eigen tempo

In eerste instantie vond Vincent de VR-training maar eng. ‘Ik had geen idee wat ik kon verwachten’, weet hij nog. ‘En de impact was ook best heftig, omdat ik twee sessies per week deed. Toen dat werd teruggeschroefd naar één keer per week ging het beter en kon ik ook de voordelen zien. Zo vind ik direct oogcontact maken lastig als ik met echte mensen praat, maar in VR kon ik dat rustig oefenen in mijn eigen tempo.’

Die optimale exposure is een van de grote voordelen van VR, vindt Miranda. ‘Je zoekt situaties op die je eng vindt, maar kunt de omgeving helemaal aanpassen om met een optimaal angstniveau te oefenen. Dat lukt in de echte wereld bijna nooit. Zo oefenden we met Vincent eens in een virtuele caféomgeving. Eerst was er helemaal niemand, maar gedurende de sessie kwamen er steeds een paar mensen bij. Zo kon Vincents zijn grenzen leren verleggen. In een echt café kun je de situatie niet zo controleren.’

Een waardevolle aanvulling

Een volledig behandeltraject in VR is uniek. Meestal is het een aanvulling op reguliere therapie, zoals cognitieve gedragstherapie. Ook Sanne de Bruin, GZ-psycholoog bij Rivierduinen, past het toe bij haar cliënten die worstelen met stemmings- en angststoornissen. ‘Ik vind VR van grote toegevoegde waarde. Het is heel veilig: mensen die bijvoorbeeld niet met de bus durven te gaan, willen het in VR vaak wél proberen. En hoewel de omgeving gesimuleerd is, heeft de exposure hetzelfde effect. Als iemand eenmaal die virtuele busrit maakt, zie ik de spanning oplopen. Trillen, een versnelde ademhaling en zweten: alle symptomen komen voorbij.’

De ervaring meteen bespreken

Sanne merkt dat haar cliënten sneller herstellen dankzij VR-therapie. ‘Uit onderzoek blijkt dat cliënten het makkelijker vinden om virtuele exposure op te zoeken. Vroeger moest iemand zélf die busrit maken. De ervaring besprak je dan achteraf in de volgende therapiesessie. Dankzij VR kun je er direct met de cliënt over in gesprek. Dat is heel fijn en waardevol, en het verlaagt ook de drempel om diezelfde situatie in de echte wereld te oefenen.’ Als behandelaar vergt het wel wat flexibiliteit en creativiteit, weet ze. ‘Je moet de knoppen besturen en tegelijkertijd je cliënt in de gaten houden en bevragen. Maar na een knoppen- en inhoudelijke training moet elke behandelaar dit wel kunnen. Mijn advies is om er gewoon mee aan de slag te gaan, en je ervaringen ook met collega’s te delen tijdens intervisiemomenten.’

Onderzoek naar het effect

Omdat VR nog redelijk nieuw is, wordt er ook wetenschappelijk onderzoek gedaan om de techniek verder te optimaliseren. Bijvoorbeeld met het TOPIC VR-onderzoek van het UMCG, waar Vincent en Miranda aan meewerkten. ‘GGZ Rivierduinen heeft zich aangesloten bij dit onderzoek om twee redenen. We willen bijdragen aan de ontwikkeling van VR én de psychologische behandeling verbeteren voor mensen met paranoïde klachten en sociale vermijding. Zo kunnen we zorgen dat de technologie in de toekomst nog beter wordt toegepast.’ Want dat het werkt, staat wel vast. Vincent bewijst het: ‘Ik durf gewoon weer de straat op. Inmiddels ben ik fulltime aan het werk bij een opticien en doe ik daarnaast een opleiding. Dat had ik me een paar jaar geleden niet kunnen voorstellen.’